Meer impact op opgaven door te verbinden

Een jaar geleden startte Géanne als opgavemanager Toekomstbestendig Buitengebied in de gemeente Raalte, die voor 90% bestaat uit buitengebied. Naast landbouw biedt het ook ruimte aan wonen, natuur, recreatie en toerisme. “Juist die veelzijdigheid maakt het buitengebied zo belangrijk, ook in de raadszaal”, vertelt Géanne. “Al snel besefte ik hoe complex deze opgave is: veel belangen, partijen en eigenaren, terwijl niet alles binnen onze invloedssfeer ligt. Waar begin je dan, en hoe?”

Ook Chandra, van Changekitchen, herkent die worsteling. “Grote maatschappelijke vraagstukken worden vaak samengevat in mooie slogans: ‘In 2040 hebben we een toekomstbestendig buitengebied’. Maar in werkelijkheid zijn zulke opgaven nooit echt af. Toch verwachten we vaak dat ze binnen één of twee raadsperiodes worden opgelost. Dat is niet realistisch — en dat besef kan verlammend werken voor mensen die juist met hart en ziel aan deze opgaven werken.”

Logica van de Lappendeken

En juist voor dat soort opgaven – opgaven die van iedereen en van niemand zijn – bieden de inzichten van de Logica van de Lappendeken van Vermaak uitkomst. Hij hanteert een belangrijk uitgangspunt: complexe maatschappelijke vraagstukken zijn niet op te lossen met één centrale (overheids)aanpak. Hij pleit voor een netwerkbenadering, waarbij lokale actiepraktijken — de zogenaamde lapjes — ieder op hun eigen manier bijdragen aan de overstijgende opgave. Deze initiatieven kunnen méér impact hebben wanneer ze zich met anderen verbinden tot een lappendeken. Maar met wie verbind je je dan? En hoe ben je daarin aantrekkelijk voor elkaar? Warner en Chandra hebben de verbindingscyclus van Vermaak uitgewerkt in een stappenplan, dat Géanne heeft geholpen om in het veld van actoren in het buitengebied van Raalte een eerste logica aan te brengen.

Chandra: “Wat mij heel erg aanspreekt aan deze theorie is dat het gaat over vertrouwen. Het is belangrijk om te beseffen dat veel mensen werken aan dezelfde opgave, dat niemand elkaar wil tegenwerken en dat iedereen vanuit zijn eigen positie iets kan bijdragen aan verandering. Door lokale initiatieven in hun kracht te zetten, te ondersteunen waar nodig, kun je in kleine stappen werken aan die grote opgave. Maar dat vraagt wel iets heel anders van het denken en van je manier van werken.”  

Werksessie in Raalte

“De neiging om direct te willen oplossen is groot,” vertelt Géanne. “Maar dat kan niet bij zo’n complexe opgave. Het is belangrijk om éérst het speelveld te verkennen: wat is er al, wie zijn erbij betrokken en welke stap kunnen we nú zetten?” Onder begeleiding van Warner en Chandra startte Géanne een werksessie met haar opgaveteam, geïnspireerd door de lappendeken. Vragen als Hoe zie jij de opgave? Wat is de kern? Wat moeten we doen? hielpen het team een gemeenschappelijk beeld en taal te vinden. “We ontdekten welke waarden we belangrijk vinden en wat ons verhaal voor het buitengebied is.”

Vervolgens legde het opgaveteam hun lappendeken— compleet met lapjes, pionnen en touwtjes. Dat bracht inzicht: wie werkt aan welk stukje van de opgave, waar liggen verbindingen, wat heeft potentie en waar staan wij als opgaveteam? Deze verkenning liet zien hoe belangrijk het is verbinding te maken met de spelers in het buitengebied. “In kleine, haalbare stappen — doen wat goed is, speels en intuïtief. Door met elkaar in gesprek te zijn, en het te zien als een beweging in plaats van een project met een eindpunt,” legt Géanne uit. “We denken vaak in formele structuren, terwijl juist een organische en mensgerichte benadering ons verder kan brengen.”

De zwerm en het rizoom

“Dat leggen van verbindingen is een belangrijke component in de Logica van de Lappendeken. Vermaak maakt daarbij gebruik van nóg twee krachtige metaforen: de zwerm en het rizoom,” legt Chandra uit. “Een zwerm vogels beweegt zonder centrale aansturing toch in een gezamenlijke richting — net als mensen en groepen die, ieder vanuit hun eigen positie, met vertrouwen samenwerken en elkaar verbinden om bij te dragen aan dezelfde maatschappelijke opgave.”

Het rizoom, een netwerk van ondergrondse wortels en schimmeldraden, laat zien dat initiatieven soms onder de oppervlakte groeien. Verbinding en vertrouwen vormen hier de voedingsbodem: zodra de omstandigheden goed zijn en mensen zich veilig voelen om bij te dragen, komen deze initiatieven zichtbaar tot bloei — net als paddenstoelen. “Die initiatieven kun je niet afdwingen, maar je kunt wél helpen de omstandigheden te verbeteren zodat ze kunnen groeien,” aldus Chandra.

Lapjes leggen in Zwolle

Tijdens de bijeenkomst op 5 september maakten de deelnemers actief kennis met de Logica van de Lappendeken en de praktische werkvorm die Changekitchen daarvoor ontwikkelde. Deelnemers schreven op lapjes namen van mensen uit hun netwerk die een rol kunnen spelen bij een opgave. “Dit gaat echt om mensen, niet zozeer of alleen om organisaties,” verduidelijkt Chandra. “Je krijgt dan echt een ander gesprek.” Vervolgens legden ze hun lapjes op tafel, en vulden ze elkaar aan. Met een draadje werden verbindingen aangebracht, waardoor de samenhang tussen initiatieven letterlijk zichtbaar werd.

Vervolgens reflecteerde de groep op wat er op tafel ligt. Chandra: “Welke strategische lijnen worden zichtbaar, waar heb je invloed en kun je impact maken? Dit kun je vertalen naar concrete actielijnen: met wie wil je het gesprek aangaan, waar kun je beter samenwerken en hoe kun je als team verbindingswerk doen dat het grotere geheel verder brengt.”

Aan tafel in Raalte

Het voorbeeld van Raalte laat mooi zien hoe verbindingen in de praktijk vorm krijgen. Het opgaveteam pakte het groots aan. “We wilden het goed doen, passend bij de opgave —alleen samen kunnen we de beweging in gang zetten. Dus geen éénmalige informatieavond, op kantoor van de gemeente, maar echt het gesprek aangaan, letterlijk in het buitengebied.” Alle ruim 7000 bewoners, ondernemers en partners in het buitengebied hebben we ‘Aan Tafel’ uitgenodigd. In een prachtige, oude deel op een boerderij vonden acht sessies plaats: tien tafels van zeven personen per keer, in totaal zo’n 450 deelnemers, plus 100 jongeren. “We gingen met elkaar in gesprek, op zoek naar begrip en verbinding: wat heb jij met het buitengebied, en hoe kijk jij naar de toekomst?”

“Het is een proces geweest van grote paniek naar groot enthousiasme, met een rijke opbrengst,” blikt Géanne terug. “Je moet eerst investeren in de relatie en verbinding, voordat je samen aan de slag kunt. Dat was soms zoeken: we hebben vaak moeten schakelen, leren en telkens opnieuw afstemmen.” Werken met de logica van de lappendeken heeft haar veel gebracht. “Je leert dat iedereen iets kan bijdragen, hoe complex en groots de opgave ook is. Ieder van ons is een lapje in de lappendeken en samen vormen we een netwerk dat iets in beweging kan brengen. Het laat je ook zien dat je beweging krijgt door verbindingen te leggen. De kleine dingen die we doen, hebben nut en versterken elkaar. Dat geeft mij en ook mijn opgaveteam de energie om aan de slag te gaan.”

Chandra voegt toe: “En dat is juist het mooie: de lappendeken blijft in beweging. Het geheel is nooit volledig te overzien of te beheersen. Elke keer dat je naar de opgave kijkt of erover in gesprek gaat, ontstaan nieuwe inzichten en verbindingen. De acties die daaruit voortkomen zijn niet vooraf vast te leggen in een strak plan; ze ontstaan organisch terwijl mensen met elkaar in dialoog zijn. Lappenwerk is dus vooral mensenwerk.”

Benieuwd naar de werkvorm die Changekitchen maakte?

Bekijk dan hier het Stappenplan Logica van de Lappendeken.