Wijs naar de Wet 2025: “Rechtvaardig kan ook oneerlijk zijn”
Regels en procedures zijn geen ‘rustig moreel bezit’. Dat zei Denker der Nederlanden Marjan Slob tijdens haar balanslezing op 27 maart tijdens Wijs naar de Wet, de jaarlijkse bijeenkomst van Dialoog & Ethiek. Vraag van de dag: hoe staat het met ethiek bij de rijksoverheid?
Rechtvaardigheid
Volgens Slob verandert ons idee van rechtvaardigheid voortdurend. Bovendien zijn gevoelens van onrecht minstens zo belangrijk als ‘wat in theorie rechtvaardig is’. Zeggen we niet allemaal makkelijker ‘dit is oneerlijk!’ dan ‘dit is rechtvaardig’? Die gevoelens kunnen – na grondige reflectie – aanleiding zijn om regels aan te passen.
Vier suggesties
Slob doet tijdens haar balanslezing ambtenaren vier suggesties, de gehele balanslezing kun je hier nalezen:
- Verschuil je niet achter de regels
Regels zijn niet iets om blind op te vertrouwen. Daarmee laat je mensen met terechte gevoelens van onrecht in de kou staan. Luister en onderzoek hoe terecht je hun kritiek vindt. Besluit dan of je de regels moet blijven toepassen.
- Ga in de praktijk vrijzinnig met de regels om
Durf en probeer wat ruimte te nemen om een beetje met de regels te spelen, of ze vrijzinnig te interpreteren. Burgers zullen waarderen dat je zo onrecht probeert te voorkomen (in plaats van je krampachtig vasthoudt aan ‘rechtvaardige regels’).
- Beoordeel of gevoelens van onrecht terecht zijn
Neem gevoelens niet klakkeloos over. Soms hangen ze samen met een verkeerde of beperkte kijk op de stand van zaken. Gevoelens van onrecht zijn het startpunt van een onderzoek, geen eindpunt of dictaat.
- Kom in beweging als je vindt dat rechtmatigheid tot onrecht leidt
Als je concludeert dat de gevoelens terecht zijn, kaart dan intern de gang van zaken aan, bijvoorbeeld in een moreel beraad. De balans tussen rechtvaardigheid en onrecht is dan blijkbaar verstoord.
Een mooi gezelschap
Naast Marjan Slob (als Denker der Nederlanden inmiddels opgevolgd door David van Reybrouck) kwamen allerlei gasten uit politiek en bestuur aan het woord: Jan Antonie Bruijn (voorzitter Eerste Kamer), Munish Ramlal (Ombudsman Metropool Amsterdam) en Bart Snels (inspecteur-generaal van Inspectie Belastingen, Toeslagen en Douane).
Mini-documentaire 'Ruimte voor reflectie in de ambtelijke praktijk'
Ook werd een korte documentaire vertoont die laat zien hoe zogenaamde praktijkbouwers ethische reflectie in hun overheidsorganisatie verankeren.
Een korte samenvatting (de hele film is hier te zien): tijd claimen voor reflectie is lastig, maar het is nodig om alle perspectieven een plek te geven, en nieuwe overheidsrampen te voorkomen. En let wel: reflecteren is ook werken. Niet alleen op vrijdagmiddag in een zaaltje, maar steeds als het nodig is. Daarom roept ook de film op om openlijk te twijfelen, te wijzen op risico’s en ergens voor te durven staan, ook al krijg je geen applaus. “Heb je recht van spreken, spreek dan ook.”
Terugblik
Het hele verslag van de bijeenkomst kun je op onze website teruglezen. Hieronder een korte aftermovie.