Het belang van gedrag en houding om mensen in beweging te brengen
Als overheid staan we voor de opgave om onze Informatiehuishouding op orde te brengen en te houden. De kindertoeslagenaffaire liet zien wat er mis kan gaan als informatie niet goed op orde is. Dit was een grote prikkel voor verandering. Ook bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) was dat het moment om in actie te komen. Wat volgde was een intensief programma dat niet alleen gericht was op techniek, maar vooral op gedrag, cultuur en organisatie.
Van weerstand naar beweging
Onlangs werd IGJ uitgeroepen tot trotse winnaar van de OD Kwaliteitsawards 2025 van OD, het platform voor de informatieprofessional bij de overheid. Wat begon als een functioneel programma met heldere instructies, liep al snel vast op weerstand. “We ontdekten dat we veel meer moesten aansluiten bij de dagelijkse werkzaamheden en de realiteit van de afdelingen,” vertelt Irène Moonen, programmamanager bij IGJ. “Niet zenden, maar samen doen.”
De omslag naar maatwerk per afdeling
De omslag kwam toen IGJ een veranderkundige benadering omarmde, gericht op de vraag: wat betekent informatievolwassenheid niveau 3 concreet voor een afdeling? Op basis van die vraag ontwikkelden ze een aanpak waarin de instructies werden vertaald naar maatwerk per team. Inmiddels zijn twintig afdelingen aangehaakt, die startten met een kick-off, ondersteund door een plan van aanpak en een eigen projectteam. Stevige betrokkenheid van afdelingshoofden en veertig zogenoemde ‘Kenners’ – collega’s die als verbinder tussen Informatiehuishouding en praktijk fungeren – hielpen om de beweging echt in gang te zetten.
Critici werden de grootste ambassadeurs
De kracht? Kleine stappen, veel aandacht en échte betrokkenheid. Door aan te sluiten bij de werkzaamheden, de taal en de cultuur van de verschillende teams, ontstond eigenaarschap van binnenuit. Informatiehuishouding werd concreet, tastbaar en zelfs leuk. Afdelingen gingen zelf aan de slag: van de ‘gouden deleteknop’ tot ‘sjoelen met schone schijven’.
Met behulp van gedragsinzichten, teamgesprekken en cijfers – zoals het aantal bestanden op netwerkschijven – werd Informatiehuishouding iets van iedereen. Niet om af te rekenen, maar om te reflecteren en te verbeteren. En de grootste critici? Die werden de grootste ambassadeurs.
Geen tool maar organisatiebeweging
De aanpak bij IGJ laat zien dat succesvolle verandering begint bij mensen en gedrag. Cultuur is niet iets extra’s, maar de bodem waarop alles groeit. Een instructie werkt pas als de context klopt, de weerstand wordt erkend en leidinggevenden actief betrokken zijn.
“Binnen de overheid zijn we vaak geneigd om te informeren en te zenden. Maar verandering begint bij begrijpen wat mensen nodig hebben. Je moet een onderwerp niet alleen uitleggen, maar je verdiepen in de doelgroep die ermee aan de slag moet,” aldus Vera van Dun, communicatieadviseur en verandermanager van het programmateam.
De jury van de OD Kwaliteitsawards prees vooral de breedte en diepgang van de aanpak. Juryvoorzitter Hillie Beentjes noemde het een voorbeeld van strategisch veranderen: “Dit gaat niet over een tool of actie, dit is een complete beweging in de organisatie.”
| 1. Sluit aan bij de praktijk Verandering werkt pas als het logisch voelt en past in het dagelijks werk. Maak het concreet en relevant. |
2. Betrek afdelingen vanaf het begin Niet over hen, maar met hen. Denk samen na over wat nodig is. |
3. Zorg voor leiderschap Zet leidinggevenden in positie en vraag actief om hun commitment. |
4. Erken weerstand, ook bij jezelf Verandering roept altijd iets op. Dat is geen probleem, maar een signaal. |
5. Wees flexibel en mensgericht Niet alles hoeft in één keer goed. Leren en aanpassen hoort erbij. |
Samen veranderen werkt
De veranderaanpak van IGJ is geen kant-en-klaar recept, maar wél een inspirerend voorbeeld van hoe je gedragsverandering écht voor elkaar krijgt. Een aanpak waarin communicatie, gedrag, cultuur en leiderschap hand in hand gaan – en waarin verandering niet iets is wat je oplegt, maar iets wat je samen doet.
Werk jij zelf aan een verandering binnen jouw organisatie? En wil je jouw praktijkvoorbeeld delen, een keer sparren of juist advies krijgen over hoe je verder komt? De Hub voor Gedrag en Houding denkt graag met je mee. Stuur een e-mail naar gedragenhouding@rijksoverheid.nl.