Vijf leerdimensies

De vijf leerdimensies met onderliggende ambtelijke vermogens

1. Uitleg

   1. Zijn – Relatie tot Zelf

      Door ons innerlijk leven te cultiveren en onze verbinding met gedachten, gevoelens en lichaam te ontwikkelen en te verdiepen, kunnen we aanwezig zijn, bewust en neutraal, wanneer we geconfronteerd worden met complexiteit.

      Innerlijk kompas

      Een diep gevoel van verantwoordelijkheid, en toewijding aan waarden en doelen die het grotere geheel ten goede komen.

      Integriteit en authenticiteit

      Betrokkenheid en het vermogen om te handelen vanuit oprechtheid, eerlijkheid en integriteit.

      Openheid en leergierigheid

      Een basishouding van nieuwsgierigheid en de bereidheid om kwetsbaar te zijn, verandering te omarmen en te groeien.

      Zelfbewustzijn

      Het vermogen om te reflecteren op eigen gedachten, gevoelens en verlangens; het hebben van een realistisch zelfbeeld en het vermogen om zichzelf te reguleren.

      Bewuste aanwezigheid

      Vermogen om in het hier en nu te zijn, zonder oordeel en zonder verwachting.

      De leerdimensie ‘Zijn – Relatie tot Zelf’ gaat over het vermogen stil te staan en te reflecteren op het eigen handelen als ambtenaar, als team en als ambtelijke organisatie.

      Reflecteren gaat om re-flexion (terugbuigen), even achteromkijken om te zien wat er is gebeurd, wat je hebt ervaren of gehoord. Reflectieve vertraging is gebaat bij verstilling. We zijn vaak verleerd stil te zijn en met aandacht te luisteren, kijken en voelen. We zijn gewend aan praten en argumenteren.

      Bij ‘Zijn – Relatie tot Zelf’ is er sprake van de vaardigheid, de condities, de tools en de moed om regelmatig in rust te kunnen herbezinnen op dat waar je mee bezig bent. Of dat nog de goede dingen zijn. Om die inzichten bespreekbaar te maken, en af te kunnen zetten tegen wat je wilt bereiken. Om terug te kunnen gaan naar de bedoeling en daarop bij te kunnen sturen.

      Dit reflecterend vermogen is belangrijk bij de overheid om steviger te kunnen staan en niet in een groef of in tunnelvisie terecht te komen als professional, (opgave)team of als ambtelijke organisatie.

   2. Denken – Cognitieve kwaliteiten en vaardigheden

      Het ontwikkelen van cognitieve kwaliteiten en vaardigheden middels verschillende perspectieven, het evalueren van informatie en de wereld te ervaren als een onderling verbonden geheel als basis voor verstandige besluitvorming.

      Kritisch denkvermogen

      Vaardigheid in het kritisch beoordelen en valideren van standpunten, feiten en plannen.

      Bewustzijn complexiteit

      Inzicht in en vaardigheden in het werken met complexe en systemische omstandigheden en verbanden.

      Perspectieve vaardigheden

      Vaardig in het zoeken naar, begrijpen van en actief gebruik maken van inzichten vanuit contrasterende perspectieven.

      Betekenisgeving

      Vaardigheden in het zien van patronen, het structureren van het onbekende en het bewust kunnen creëren van verhalen.

      Langetermijn oriëntatie en visievorming

      Langetermijn oriëntatie en het vermogen om visies in relatie tot het grotere geheel te formuleren en zich hieraan te blijven verbinden.

      De leerdimensie ‘Denken – Cognitieve kwaliteiten en vaardigheden’ gaat over het vermogen om open, onbevangen, kritisch en creatief een proces te doorlopen. Het is het vermogen een vraagstuk vanuit verschillende perspectieven te beschouwen en al zoekende, verschillende bevindingen en inzichten met elkaar te identificeren.

      Dit vermogen kan je wederzijdse afhankelijkheid en ambiguïteit hanteren en ook dat je niet helemaal precies weet waar je op uit gaat komen.

      Het ontwikkelen van cognitieve kwaliteiten en vaardigheden helpt de ambtenaar om niet simpelweg richtlijnen toe te passen, maar in staat te zijn om meerdere perspectieven naast elkaar te hanteren en in elk moment de best mogelijke keuze te maken. Het is het vermogen om op zoek te kunnen gaan naar meerdere situationele waarheden naast elkaar.

      Dit betekent bijvoorbeeld: reflecteren op aannames, werkwijzen en gebeurtenissen; openstaan voor nieuwe inzichten en ideeën; een nieuwsgierige onderzoekende houding en voldoende tijd en ruimte. We kunnen daarmee ook onze eigen manier van kijken onder de loep nemen. Klopt het wat ik denk? Is er een andere manier van kijken? En is die wellicht betekenisvoller of beter?

      Dit onderzoekend vermogen is voor de overheid belangrijk om (beleid)processen open te houden en om antwoord te geven op balansvragen: hoe zoeken we evenwicht, op welke manier verkennen we wat rechtvaardig is?

   3. Verbinden – Zorgen voor anderen en de wereld

      Waardering, zorg en verbondenheid met anderen, zoals buren, toekomstige generaties of de biosfeer, helpt ons rechtvaardige en duurzame systemen en samenlevingen voor iedereen te creëren.

      Waardering

      Verbinden met anderen en met de wereld vanuit een basisgevoel van waardering, dankbaarheid en vreugde.

      Verbondenheid

      Een scherp gevoel hebben van verbondenheid met en/of deel uitmaken van een groter geheel, zoals een gemeenschap, de mensheid of een wereldwijd ecosysteem.

      Bescheidenheid

      In staat zijn om te handelen in overeenstemming met de behoeften van de situatie zonder zich zorgen te maken over het eigen belang.

      Empathie en compassie

      Vermogen om met vriendelijkheid, empathie en mededogen met anderen, zichzelf en de natuur om te gaan en daaraan gerelateerd lijden aan te pakken.

      De dimensie ‘Verbinden – Zorgen voor anderen en de wereld’ gaat over het vermogen aandacht te geven aan hogere idealen als richtsnoer voor de dagelijkse uitoefening van hele gewone, kleine dingen. Hierbij is er sprake van methodisch reflecteren op (ethische) vraagstukken en de moed om te handelen op basis van de uitkomsten daarvan.

      Consequenties die verbonden zijn aan de keuzes die voorkomen uit zorgvuldige afweging, worden oprecht geaccepteerd en er wordt ook verantwoording voor genomen. Daarbij gaan we er vanuit dat ethiek gaat over het bestuderen van morele handelingspraktijken, die worden ingegeven door de waarden en normen die ons handelen beïnvloeden.

      Het individuele ethische vermogen betekent intern kunnen reflecteren, interne overwegingen delen met collega’s en vandaaruit een moreel kompas ontwikkelen. En daarbij het onderscheid kunnen maken tussen rollen die (rijks)ambtenaren als professional en als mens/burger vervullen.

      Het ethisch vermogen voor een team betekent het gezamenlijk kunnen reflecteren op de verschillende belangen, perspectieven en onderliggende waarden die spelen bij een vraagstuk. Hiervoor is het nodig te onderzoeken wie de stakeholders zijn en vanuit welke perspectieven, normen en waarden zij handelen. Dit met als doel tot moreel afgewogen handelingsperspectieven te komen. Dit vraagt een klimaat van veiligheid, openheid en respect.

      Het ethisch vermogen voor organisaties betekent dat ethische reflectie een vast onderdeel is van de werkpraktijken, én het hebben van de juiste (infra)structuren om gekozen morele handelingsperspectieven te kunnen te effectueren. Ambtenaren worden bijvoorbeeld gestimuleerd hun ‘buikpijn’ te onderzoeken.

      Dit vraagt vooral een klimaat waarin de randvoorwaarden beschikbaar zijn voor een open dialoog. Een goed functionerende overheid heeft een sterke moraal nodig, een moreel kompas, dat ook houvast biedt aan individuele ambtenaren als zij zich beraden op de vraag wat goed is om te doen, voor anderen en de wereld.

   4. Samenwerken – Sociale vaardigheden

      Om vooruitgang te boeken met gedeelde en verschillende belangen, dienen we ons vermogen te ontwikkelen om belanghebbenden vanuit verschillende waarden, vaardigheden en competenties mee te nemen en een veilige ruimte te bieden voor verbinding en communicatie.

      Communicatievaardigheden

      Vermogen om echt naar anderen te luisteren, een authentieke dialoog te bevorderen, eigen standpunten vaardig te bepleiten, conflicten constructief te benaderen en communicatie aan te passen aan diverse groepen.

      Co-creatieve vaardigheden

      Om voortgang te boeken op gebied van gedeelde zorgen, dienen we ons vermogen om belanghebbenden met verschillende waarden, vaardigheden en competenties te betrekken, een veilige plek te bieden en in contact te zijn.

      Inclusieve mentaliteit en interculturele vaardigheden

      Bereidheid en vaardigheid tonen om diversiteit te omarmen, en mensen en groepen met verschillende visies en achtergronden mee te nemen.

      Vertrouwen

      Het vermogen om vertrouwen te tonen en om vertrouwensrelaties te creëren en te onderhouden.

      Vaardigheden om anderen in beweging te krijgen.

      Vaardigheden om anderen te inspireren en te mobiliseren om zich in te zetten voor gemeenschappelijke doelen.

      De leerdimensie ‘Samenwerken – Sociale vaardigheden’ gaat over het vermogen om samen te werken aan een resultaat vanuit de optimale benutting van kwaliteiten, rollen en posities. Bij samenwerkend vermogen is er sprake van het verbinden van mensen, beleid en middelen, vaardigheden en kennis. Het gaat dus veel verder dan afstemming.

      Dit samenwerkend vermogen vraagt oog, begrip, zorg en verdieping in perspectieven en belangen van alle betrokkenen. Naast eerlijkheid, transparantie, empathie en compassie, gaat het om het vinden en vervlechten van gezamenlijke doelen, aangaan van partnerschap, hanteren van machtsverhoudingen, omgaan met sectorale en departementale mechanismen en omgaan met onzekerheid. Dit alles ook als er grote politieke en maatschappelijk belangen op het spel staan.

      Dit betekent dat de mensen, systemen en processen in de ambtelijke organisaties, in staat moeten zijn om het resultaat in de gezamenlijke opgave centraal te houden en tegelijkertijd te (laten) reflecteren op het samenwerkingsproces.

   5. Handelen – Verandering teweegbrengen

      Kwaliteiten zoals moed en optimisme helpen ons om waarachtige autoriteit te verkrijgen, oude patronen te doorbreken, originele ideeën te genereren en met volharding te handelen in onzekere tijden.

      Moed

      Het vermogen om te staan voor onze waarden, beslissingen te nemen, doortastend op te treden en, indien nodig, bestaande structuren en zienswijzen uit te dagen en te ontwrichten.

      Creativiteit

      Het vermogen om originele ideeën te genereren en te ontwikkelen, te innoveren en bereid te zijn conventionele patronen te doorbreken.

      Optimisme 

      Het vermogen om een gevoel van hoop, een positieve houding en vertrouwen in de mogelijkheid van zinvolle verandering vast te houden en uit te dragen.

      Doorzettingsvermogen

      Het vermogen om zich te blijven inzetten en vastberaden en geduldig te blijven, zelfs wanneer het lang duurt voor de inspanningen vruchten afwerpen.

      De leerdimensie ‘Handelen – Verandering teweegbrengen’ gaat over het vermogen iets nieuws te creëren. Hierbij is er sprake van (fysieke) realisatie, eigenaarschap, speelsheid, vastpakken, inspiratie, kunstzinnigheid, oorspronkelijkheid en creatieve spanning. De kern is dat er nog geen kant-en-klaar antwoord of product tot onze beschikking is en dat we zowel moeten leren van het verleden (welke patronen herkennen we?) als van de toekomst (hoe geven we vorm aan iets wat er nog niet is?).

      Kenmerkend is het ‘creërende en handelende karakter’ ervan, het realiseren van een verandering waarin de gevonden inzichten kunnen worden neergeslagen en zodat je nieuw terrein kunt doorgronden. Dit betekent bijvoorbeeld dat je in staat moet zijn de paradox van innovatie te doorbreken: de vreemde situatie dat iedereen enthousiast is over een idee en dat je desondanks niet kunt starten met de ontwikkeling ervan, door allerlei vraagtekens die er nog zijn. Ideeën ontstaan door ruimte voor experimenten te creëren, door dingen uit te proberen, door op elkaar te reageren, door simpelweg te starten en onderweg dingen te leren.

      Dit creërend vermogen draagt bij aan de zin en betekenis voor degenen die erbij betrokken zijn en er is een sterke sociale dimensie aan verbonden. Het vraagt enige moed maar boort ook de vreugde aan van het (leren) samen iets tot stand brengen. Het betekent kleur bekennen, strepen zetten en vertrouwen hebben in een goede uitkomst. Het is voor de overheid een cruciaal vermogen om tot oplossingen te komen voor vraagstukken die we nog amper kunnen overzien.