Ethisch vermogen is een belangrijke competentie in het brede palet van ambtelijke vermogens (zie ook: Gids Ambtelijk Vakmanschap). Ambtenaren moeten rechtmatig handelen volgens de geldende wetten en regels én binnen de bevoegdheid van de rechtsstaat, maar de uitkomst van dat handelen moet ook rechtvaardig zijn.
Daarom hebben ambtenaren oog voor de (maatschappelijke) gevolgen van hun handelen en maken ze gebruik van de ruimte die wetten en regels bieden. Juist dat doet een appél op het ethisch vermogen van individuele ambtenaren en van overheidsorganisaties. Dat betekent dat ambtenaren leren methodisch te reflecteren op ethische vraagstukken en dat ambtenaren en organisaties handelen op basis van de uitkomsten daarvan. Consequenties die verbonden zijn aan de keuzes die voorkomen uit die zorgvuldige afweging worden geaccepteerd, geëxpliciteerd en er wordt verantwoording voor genomen.
Definities
Moraal is het geheel aan regels en overtuigingen die aangeven hoe een gemeenschap of organisatie denkt over waarden en verplichtingen.
Ethiek is de theorie die moraal bestudeert. Ethiek is gericht op de praktijk. In de ethiek gaat het er om dat het morele handelen en daarmee de praktische wijsheid verbetert door (methodische) reflectie.
Drie kernzaken
Voor ons programma Dialoog & Ethiek draait het de komende jaren in de kern om drie zaken
Wat speelt er bij de Rijksoverheid?
Hoe worden ambtenaren geacht hun ethisch vermogen in te zetten?
Welke interventies werken om het ethisch vermogen van de Rijksoverheid te versterken?
Onderzoek uit het I&O-rapport wijst uit dat ruim de helft van de ambtenaren regelmatig morele vragen/twijfel of zelfs gewetensnood heeft over de deugdelijkheid of mate van rechtvaardigheid van bepaald beleid, of over omgangsvormen in de organisatie. Die twijfel wordt wel gedeeld met een collega of soms leidinggevende maar daar blijft het bij. Een ontvankelijke cultuur waar aandacht is voor morele vragen of ethische kwesties ontbreekt veelal bij het Rijk. Het uitblijven van een bevredigend vervolg leidt na een aantal keer tot frustratie, berusting of afhaakgedrag. Er is behoefte aan een reflectieve praktijk waarin leidinggevenden bij voorkeur het voortouw nemen.
In de personeelsenquêtes en medewerkersonderzoeken komt steeds meer aandacht voor morele vragen van ambtenaren.
Uit onderzoek weten we dat een goede gesprekscultuur leidt tot betere besluiten. Maar hoe ontstaat een goede gesprekscultuur? Dialoog & Ethiek subsidieert onderzoek naar de effectiviteit van interventies die specifiek gericht zijn op het versterken van het ethische vermogen door het verbeteren van de gesprekscultuur. Dan kan het gaan om actieonderzoek waarbij een team of directie langere tijd gevolgd wordt om te onderzoeken hoe één of meerdere soorten interventies leiden tot een veilige, open gesprekscultuur.
