Verhalenwijzer Onderscheidingsmoed
Volgens Aristoteles houdt moed het midden tussen twee extremen, namelijk lafheid en waaghalzerij. Wat het midden precies is, verschilt per situatie en per persoon. Waar het in de ene situatie moedig is jezelf uit te spreken, is in een andere situatie juist luistermoed nodig. Moed vraagt daarom om oefening, ervaring, en systematische reflectie.
In verhalenwijzers onderzoeken we verschillende vormen van moed. We hopen dat ze de verbeelding prikkelen, uitnodigen tot een verrijking van het begrip moed en daarmee ook tot een moedige werkpraktijk binnen de rijksdienst. Ze zijn bedoeld als opstappunt voor een gezamenlijke verbeelding van moed. We hopen dat moed zo uit de mythische en heldhaftige sfeer komt, en mentaal bereikbaar wordt voor wie zichzelf als gewone sterveling beschouwt.
Deze verhalenwijzer gaat over 'onderscheidingsmoed': de moed om te denken, oordelen, een keuze te maken.
Waardoor word jij geïnspireerd als het om onderscheidingsmoed gaat? We horen het graag via dialoogenethiek@rijksoverheid.nl.
Vertragen als voorwaarde
Wat hebben we nodig om onderscheid te durven maken, een oordeel te durven vellen eneen keuze te durven maken? Als je het aan de Duitse socioloog en politicoloog Hartmut Rosa zou vragen, is de kans groot dat hij 'vertraging’ zou antwoorden. Sinds zijn boek 'leven in tijden van versnelling’ verscheen in 2016 wordt hij ook wel de ‘onthaastingsgoeroe’ genoemd, omdat hij pleit voor vertraging als remedie tegen vervreemding van onszelf en van de wereld om ons heen. Die vervreemding ligt volgens Rosa op de loer omdat de tijd waarin we leven alsmaar sneller lijkt te gaan: technologische innovaties volgen elkaar steeds sneller op en ook maatschappelijke posities en waarden verschuiven steeds sneller. Daarmee wordthet lastiger om een scherpe geest te houden en om doelgericht te werken. In het licht van Rosa's werk vraagt onderscheidingsmoed dus ook om vertragingsmoed: de moed om eenstap terug te doen en de zaken te herzien.Vertragen om te kunnen onderscheiden.
Hartmut Rosa, Leven in tijden van versnelling. Een pleidooi voor resonantie. 2016. Boom.
Dialoog
Ook in gesprekken speelt onderscheidingsmoed een rol, zag William Isaacs, oprichter van het gerenommeerde opleidingsinstituut Dialogos, in zijn onderzoek naar dialoogvoering. Om tot een dialoog te komen hebben deelnemers aan gesprekken moed nodig om een onderscheid te maken tussen de persoon die zij voor zich hebben in het gesprek enerzijds, en het beeld dat zij van die persoon hebben anderzijds. Door telkens opnieuw te durven kijken naar anderen – Isaacs noemt dit ‘respecting’ - maken deelnemers aan het gesprek ruimte voor het ontstaan van nieuwe betekenissen en voor een uitwisseling van perspectieven: de dialoog is geboren.
William Isaacs. Dialogue and the art of thinking together. 2008. Crown Currency.
Muzikale dialoog
Toen Vivaldi ‘De Zomer’ componeerde als onderdeel van zijn ‘Vier seizoenen’ durfde hij een onderscheid te maken tussen solo instrumenten enerzijds en de rest van de instrumenten, anderzijds. In het stuk reageren de ‘overige’ instrumenten op de improvisaties van de solisten. Het is een glasheldere muzikale dialoog tussen instrumenten die exact 300 jaar later nog steeds overtuigend is.
Luistertip: Vivaldi. 4 Seizoenen: De Zomer.
Bang
Doelen: we kunnen niet met en niet zonder ze. Op het onlangs verschenen album ‘Noodzakelijk Verdriet’ bezingt Froukje deze paradox in het nummer ‘Ik ben bang’. Met dit nummer lijkt de zangeres geen handelingsperspectieven te willen bieden aan de luisteraar. Wel doet zij een poging hun verwachtingen te temperen wanneer zij afsluit met de volgende zinnen:
Bang om te dwalen zonder doel
En voor doelen in het algemeen
Laat me baden in m'n angstzweet
Misschien dat ik er wat van leer
Voor de dag dat ik weer bang ben
Want die komt ongetwijfeld weer
Luistertip: Froukje: Ik ben bang. Album: Noodzakelijk verdriet.
Twijfel
Wanneer filosofieprofessor Sophia haar nieuwe liefde, de ‘simpele’ aannemer Sylvain corrigeert op zijn taalgebruik ‘om hem te helpen dichter bij de betekenis van zijn bestaan te komen’ rijst voor de kijker van de satirisch-romantische film ‘Simple comme Sylvain’ de vraag of de liefde tussen de twee stand zal houden. Naarmate de film vordert blijken Sophia als Sylvain steeds minder los te staan van de milieus waarin zij zijn groot gebracht. En milieus verschillen in alle opzichten van elkaar. Vooral Sophia wordt door dat verschil aan het twijfelen gebracht over de compatibiliteit van Sylvains leven en haar eigen ambitieuze bestaan. Lukt het haar een onderscheid te blijven maken tussen de man die zij liefheeft en het leven dat hij representeert?
Kijktip: Monia Chokri. Simple comme Sylvain. 110 minuten.
Wie ben je?
‘Het is een stijd tegen innerlijke verlamming.
Waarom ben ik er in hemelsnaam niet eerder mee begonnen?
Je bent niet werkelijk wakker als je niet schrijft.
En je hebt er geen idee van wie je bent.
Om maar niet te spreken van wie je niet bent.’
Uit: Pascal Mercier, Nachttrein naar Lissabon
Een goed paard vinden
Toen hertog Mu een nieuw paard zocht, vroeg hij aan de oude paardenkenner Bo Le wie hij kon vertrouwen om er een voor hem te vinden. 'Een zekere Gao doet voor mij niet onder' antwoordde Bo Le.
Gao werd op pad gestuurd. Na drie maanden keerde hij terug om verslag uit te brengen.
'Ik heb er een gevonden!' zei hij.
'Wat voor paard is het?' vroeg de hertog.
'Een merrie, een lichtbruine', luidde het antwoord.
De hertog liet het paard ophalen. Het bleek een zwarte hengst te zijn. De hertog vond dat niet grappig. Hij liet Bo Le bij zich komen en beklaagde zich. 'Wat een mislukkeling, die kerel die jij hebt aangeraden! Hij weet niet eens het verschil tussen een hengst en een merrie!'
Bo Le slaakte een zucht. 'Als Gao een paard observeert dan kijkt hij naar de essentie en vergeet hij het ruwe, dan dringt hij door tot binnen in het ding en vergeet hij de buitenkant. Hij ziet wat hij moet zien, en hij ziet niet wat hij niet hoeft te zien. Hij kijkt naar wat hij moet bekijken, en hij heeft geen oog voor wat hij niet hoeft te bekijken. Als iemand als Gao zijn oordeel velt, dan speelt er iets dat kostbaarder is dan paarden.'
Toen het paard arriveerde, bleek het inderdaad om een paard met wereldklasse te gaan.
Uit de geschriften van Liezi, de taoïstische kunst van het relativeren, vert. Jan de Meyer. Atlas Contact. Enigszins ingekort.
Deze verhalenwijzer werd samengesteld door Aimée Visser bij het artikel 'Moed heeft vele gezichten' op Platform Overheid.