Q&A's

De overheid moet eerlijk en betrouwbaar zijn. Dat geldt dus ook voor jou als rijksambtenaar. Met het afleggen van de ambtseed zweer of beloof je persoonlijk dat je een goede ambtenaar zult zijn. En dat je jouw werk voor Nederland goed, eerlijk en betrouwbaar zult doen.

Het is wettelijk verplicht om als rijksambtenaar de eed of belofte af te leggen. Je kunt dit dus niet weigeren.

Voor het vertrouwen van mensen in de overheid is het belangrijk dat we er bewust van zijn dat we werken voor mens en maatschappij. Dat kon duidelijker in de tekst van de ambtseed worden opgenomen. Ook de leden van de Tweede Kamer hebben hier om gevraagd. Daarnaast kon de tekst moderner en duidelijker. . Daarom is de tekst van de ambtseed begrijpelijker gemaakt. Voor iedereen en benadrukt de nieuwe ambtseed nu extra dat we:

• werken in het algemeen belang voor onze samenleving
• met alle mensen omgaan op basis van rechtvaardigheid, gelijkwaardigheid en respect bijdragen aan een open overheid én vertrouwelijke informatie beschermen

Inhoudelijk verandert jouw werk niet. Ook jouw rechten en plichten veranderen niet. Hetzelfde geldt voor de regels waaraan je je moet houden, die regels zelf veranderen niet. Wel geeft de nieuwe ambtseed beter aan hoe we als rijksambtenaren willen werken. In de Gids ambtelijk vakmanschap en de Gedragscode integriteit Rijk kun je hier meer over lezen.

De tekst die je uitspreekt als je de ambtseed aflegt staat vast. Je kunt wel kiezen of je de eed of belofte uitspreekt. Als je kiest voor de eed, dan zweer je op een hogere macht en spreek je de tekst uit: “zo waarlijk helpe mij God, Almachtig”. ‘God’ staat hier voor elke hogere macht of godheid. Je zweert niet op de Bijbel, de Koran of ander heilig boek. Je kunt dus kiezen voor de eed, ongeacht welk geloof je hebt. Maar je kunt daarbij niet afwijken van de voorgeschreven tekst. Spreek je liever niet de tekst van de eed uit, dan kies je tekst van de belofte en zeg je “dat verklaar en beloof ik”. De eed en de belofte hebben dezelfde betekenis en waarde.

Je legt de ambtseed maar één keer af. Deze is geldig zolang je in dienst bent bij de Rijksoverheid. Je legt de ambtseed dus niet opnieuw af als je dat al hebt gedaan. Wel wordt van je verwacht dat je weet wat de nieuwe ambtseed voor jouw dagelijkse werk betekent. Ga hierover in gesprek met jouw collega’s en leidinggevenden.

Je legt de ambtseed mondeling af tegenover jouw werkgever en in aanwezigheid van een getuige. Dit gebeurt volgens een vastgestelde procedure, in een plechtige bijeenkomst.  Hiermee maken we duidelijk hoe belangrijk het is. Ook doen we dit om met elkaar te kunnen praten over wat het betekent om rijksambtenaar te zijn.

Als rijksambtenaar werk je voor Nederland. De Koning is het Nederlandse staatshoofd en vormt samen met de ministers onze regering. In die functie vertegenwoordigt de Koning ons land en tekent hij ook de Nederlandse wetten en besluiten. Zo staat dat in onze Grondwet. Als rijksambtenaar ben je daarom, net als onze ministers en onze staatssecretarissen, trouw aan de Koning en de Grondwet.

Uitgangspunt is dat mensen, met al hun verschillen, van gelijke waarde zijn. De burger is een gelijkwaardige gesprekspartner voor rijksambtenaren. Realiseer je dat gelijkwaardig niet hetzelfde betekent als gelijkheid of gelijke behandeling. Gelijkwaardig betekent dat de rijksambtenaar iedereen op dezelfde nette manier behandelt en zichzelf niet boven die ander stelt. Dat is wat we hier bedoelen.

Voorop staat dat je als rijksambtenaar zorgvuldig met informatie omgaat. Dit betekent dat je in begrijpelijke taal schrijft en informatie goed opslaat, zodat het altijd is terug te vinden. Zo kan door anderen worden nagegaan wat er is gebeurd, of hoe een besluit tot stand is gekomen. Ook betekent het dat je vertrouwelijke informatie beschermt, zodat die veilig is.

In jouw contacten ben je eerlijk en open en deel je informatie behalve als dit volgens de regels niet kan. Veel informatie kun je gewoon delen. Maar kan dat niet, zeg dat dan ook eerlijk. Vertrouwelijke informatie mag je bijvoorbeeld niet delen. En voor het delen van informatie met Kamerleden en journalisten gelden bepaalde regels die je moet volgen. In de Gedragscode Integriteit Rijk kun je hier meer over lezen. Ook de Gids ambtelijk vakmanschap kan je verder op weg helpen.

Twijfel je over wat je moet doen, of weet je niet of informatie vertrouwelijk is, ga dan in gesprek met je leidinggevende.

De nieuwe ambtseed verandert niets aan de geldende regels. Ook niet de regels die gelden voor de vrijheid van meningsuiting van ambtenaren.
 

Als u rijksambtenaar bent en valt onder de werkingsfeer van de CAO Rijk dan had u een brief moeten ontvangen. Dat u de brief niet hebt ontvangen kan komen doordat u pas recent in dienst bent getreden, of dat p-direkt niet over uw juiste adres beschikt of er is in de postbezorging iets misgegaan. Mocht u de brief alsnog willen downloaden kan dat via deze link (link toevoegen naar versleutelde PDF).

Er zijn in totaal 154.788 brieven verstuurd. Achteraf is gebleken dat 1250 brieven terecht zijn gekomen bij mensen die de brief niet handen moeten ontvangen, omdat zij niet vallen onder de CAO Rijk. Als u een van deze mensen bent kunt u de brief als niet verzonden beschouwen.

De eerste contactpersoon voor vragen is jouw eigen leidinggevende. Komt die er niet uit, dan kan die contact opnemen met bijvoorbeeld de HR-adviseur, of de integriteitscoördinator.

Het kan een verschil maken in de bewijsvoering in een juridisch geschil, omdat dan de ambtseed wordt overgelegd die in het personeelsdossier is opgenomen. Voor het aanspreken op gedrag maakt het geen verschil, want de wijziging van de ambtseed verandert op zichzelf niets aan de rechten en plichten die rijksambtenaren hebben en aan de inhoud van de regels waaraan zij zich moeten houden. Bovendien ontvangen alle rijksambtenaren een brief waarin staat dat zij geacht worden te werken op de manier die de nieuwe ambtseed voorstaat.
Bijvoorbeeld: elke rijksambtenaar wordt geacht bij te dragen aan een open overheid. Dat is de norm en daar kan elke medewerker op worden aangesproken, ongeacht welke ambtseed is afgelegd (en of er een ambtseed is afgelegd). Met de nieuwe ambtseed wordt bovendien expliciet gezworen of beloofd bij te dragen aan een open overheid en kan daar in een geschil op teruggegrepen worden. Met de oude ambtseed is dit niet het geval. Dan is het des te belangrijker om de medewerker aan te blijven spreken op de norm en dit ook duidelijk vast te leggen.

De rijksbrede modelprocedure  voor de ambtseedceremonie is aangepast. De procedure gaat uit van een plechtige ceremonie in een passende locatie. Een belangrijke verandering is dat een ‘bewustwordingsactiviteit’ tijdens de ceremonie verplicht wordt. De meeste organisaties namen zo’n activiteit overigens al op in het programma. Nieuw is de Gesprekshandleiding met tips voor het invullen van de ambtseedceremonie. Ter voorbereiding op de ceremonie kan ook gebruik gemaakt worden van de voorlichtende animatie over de ambtseed. Verder veranderen de ambtseedformulieren. Alle nieuwe formulieren vind je hier.

We vragen als werkgever Rijk aan al de medewerkers die nog nooit de belofte of eed hebben afgelegd, om nu alsnog de nieuwe ambtseed af te leggen. Dit staat in een brief die elke medewerker krijgt. Goed om te weten:

• voor de collega’s die op of na 19 december 1997 in dienst kwamen, is het wettelijk verplicht om de eed alsnog af te leggen;
• voor de collega’s die vóór 19 december 1997 in dienst kwamen, is het niet wettelijk verplicht. Voor deze groep is het dus op vrijwillige basis.

Maak vanaf het begin duidelijk dat het afleggen van de eed of belofte wettelijk verplicht is (dit staat in artikel 7 van de Ambtenarenwet). Bespreek en benadruk het belang ervan. Weigert iemand toch, probeer er dan achter te komen wat de reden daarvan is. Misschien kun je het bezwaar wegnemen door meer uitleg te geven. Maak wel duidelijk dat de tekst vaststaat, en dat je er dus niets in kunt wijzigen.

Verder kun je wijzen op artikel 6 van de Ambtenarenwet. Dat artikel zegt dat de ambtenaar aan de verplichtingen moet voldoen die in de wet staan en die bij de functie horen. En dat de ambtenaar zich als een goed ambtenaar moet gedragen. Doet de ambtenaar dit niet, dan houdt die zich niet aan de arbeidsovereenkomst.
Let op: medewerkers die vóór 19 december 1997 in dienst kwamen bij het Rijk, zijn niet wettelijk verplicht om de ambtseed af te leggen.

Als er in het dossier geen bewijs te vinden is dat de medewerker de eed of belofte heeft afgelegd, moet de medewerker de ambtseed opnieuw afleggen. Je kunt natuurlijk altijd eerst vragen of de medewerker zelf nog een getekend exemplaar heeft en dat alsnog in het personeelsdossier stoppen.

Belangrijk om je te realiseren: het is de verantwoordelijkheid van de werkgever om de afgelegde ambtseed goed te archiveren. Het is de medewerker dus niet te verwijten dat er geen bewijs in het dossier zit.

Ja, je vindt ze op de pagina 'informatiepakket'.

Rijksambtenaren zijn in dienst van de Staat Nederland (officieel heet dat de Staat der Nederlanden). Nederland is een constitutionele monarchie. Dat wil zeggen: een koninkrijk met een Grondwet die de inrichting van onze Staat regelt. De Koning is het Nederlandse staatshoofd en vormt samen met de ministers onze regering. In die functie vertegenwoordigt de Koning ons land en tekent hij ook de Nederlandse wetten en besluiten. Zo staat dat in onze Grondwet. De ministers spreken trouw uit aan de Koning en zijn politiek verantwoordelijk voor ‘hun’ ambtenaren. Om deze redenen is het belangrijk dat ook rijksambtenaren trouw uitspreken aan de Koning als ons Staatshoofd.Het gaat hier om de Koning als functie, niet als persoon. Het gebruik van het woord Koning roept soms vragen op over genderneutraliteit. Waarom bijvoorbeeld niet Staatshoofd gebruiken? De Grondwet heeft het echter over de Koning. Daarom gebruiken we dat woord in de ambtseed.

Het gaat hier niet om de juridische betekenis van gelijke behandeling en hoe je daarmee omgaat. Het gaat hier om hoe je met mensen omgaat. Uitgangspunt is dat mensen, met al hun verschillen, van gelijke waarde zijn. De burger is een gelijkwaardige gesprekspartner voor rijksambtenaren. Gelijkwaardig betekent hier dus echt iets anders als gelijkheid of gelijke behandeling. Gelijkwaardig betekent hier dat de rijksambtenaar iedereen op dezelfde nette manier behandelt en zichzelf niet boven die ander stelt.Gelijke behandeling is iets wat de wet voorschrijft. Daarover gaat een ander deel van de ambtseed, waarin staat dat rijksambtenaren zich gedragen volgens onze wetten en het recht. Bij gelijke behandeling gaat het erom gelijke gevallen gelijk te behandelen en ongelijke gevallen in de mate waarin deze ongelijk zijn. Ook gaat het dan om het verbod op discriminatie.

 

Rijksambtenaren moeten allereerst zorgvuldig omgaan met informatie. Zij moeten informatie goed opslaan zodat het is terug te vinden en vertrouwelijke informatie beschermen. Daarbij moeten zij een open grondhouding hebben. Dat betekent dat zij open en eerlijk communiceren en informatie delen, tenzij de regels dat niet toestaan. Het is dus belangrijk om de regels te kennen. Veel informatie mag je gewoon delen. Vertrouwelijke informatie mag je niet delen (wees daar dan ook duidelijk over) en voor het delen van informatie met Kamerleden en journalisten gelden bijzondere spelregels. Je kunt die terugvinden in de Gedragscode Integriteit Rijk.

Wat helpt:

• Leg uit waarom het goed opslaan van informatie belangrijk is. Dat op die manier kan worden nagegaan wat er is gebeurd en hoe een besluit tot stand is gekomen. Dat is bijvoorbeeld nodig voor het afleggen van verantwoording over het beleid door de ministers en staatssecretarissen, en voor het juist en tijdig afhandelen van Kamervragen en Woo-verzoeken. Maar ook om goed samen te kunnen werken.
• Maak goede afspraken over de vertrouwelijkheid van informatie en bespreek dilemma’s met elkaar. Soms is het moment bepalend voor de vertrouwelijkheid en kun je de informatie later wel delen. Raadpleeg zo nodig een informatiedeskundige binnen de organisatie over de mate van vertrouwelijkheid van stukken en hoe daar mee om te gaan. Daar zijn voorschriften voor.

In de Gedragscode Integriteit Rijk kun je hier meer over lezen. Ook de Gids ambtelijk vakmanschap kan je verder op weg helpen.

Voorheen lag sterk de nadruk op de geheimhoudingsplicht. Dat maakte dat rijksambtenaren wat krampachtig omgingen met het delen van informatie, ook als dat gewoon kon. Nu leggen we meer de nadruk op het belang van openheid en vertrouwen. De regels blijven wel gewoon van kracht. Zo geldt de geheimhoudingsplicht op basis van de wet waar ambtenaren zich naar moeten gedragen. Zelfs als zij uit dienst zijn.

Met ingang van 1 januari 2025 geldt de tekst van de nieuwe ambtseed voor rijksambtenaren zoals gepubliceerd in het Uitvoeringsbesluit Ambtenarenwet 2017, Staatsblad 421 (stb-2024-421.pdf). Dit besluit van 16 december 2024 heeft als ingangsdatum 1 januari 2025 en is per die datum dus in werking getreden. Dit betekent dat vanaf 1 januari 2025 niet meer op rechtsgeldige wijze de oude tekst/het oude formulier kan worden gebruikt bij het afnemen van de eed of belofte.

Gebruik dus altijd de tekst van de nieuwe ambtseed.

Overigens betekent het niet dat als een medewerker de ambtseed vóór 1 januari 2025 al op basis van de oude tekst heeft afgelegd, dit opnieuw moet. Die afgelegde ambtseed is en blijft rechtsgeldig.

Heb je nog vragen, neem dan contact op met de integriteitscoördinator van jouw organisatie(onderdeel).