Macht en moed handvatten voor leiders

Het Macht en moed Praktijkboek is een vervolg op: Macht en Moed, ambtelijk vakmanschap en de kunst van het tegenspreken. Beide zijn als pdf te downloaden.

Kleine tegenspraaktechnieken

Het is belangrijk dat ambtenaren zich kunnen uitspreken als het algemeen belang in het geding is, of als het niet lukt om gelijkwaardig en rechtvaardig met elkaar om te gaan. Dat vraagt om een vrije gesprekscultuur. Kleine tegenspraaktechnieken kunnen daartoe aanzet geven, zoals ‘kondig aan dat je iets wil zeggen’ en ‘vraag vooraf of iemand je wil steunen’.

Voor leiders zijn er specifieke tips:

• Als je ontvanger van tegenspraak bent, geef dan niet meteen tegengas. Denk daarbij aan je lichaamstaal.

• Als je tegenspraak wil stimuleren, denk dan bijvoorbeeld aan: voeg aan elke overleg-agenda ‘vrije ruimte’ toe, nodig iemand uit om ‘lastige vragen’ te verzinnen, rouleer het voorzitterschap, geef niet te snel je mening en maak tegenspraak bespreekbaak.

Lees meer in het Macht en moed Praktijkboek (pag. 199 – 207)

Morele vragen borgen in de organisatie

Ambtenaren hebben volgens Peter Kanne (een van de auteurs van het Macht en moed Praktijkboek en betrokken bij een onderzoek naar ‘morele vragen bij rijksambtenaren’ in 2022) op allerlei manieren met beroepsethiek te maken. Denk aan loyaliteit: hoe kan je tegelijk loyaal zijn aan de belangen van burgers, de politiek én je eigen ethische afwegingen? Volgens Kanne ligt hier een verantwoordelijkheid voor de ambtelijke leiding.

Uiteindelijk ziet Kanne twee verbeterlijnen voor de rijksoverheid:

• Ontwikkel iets waarmee ‘momenten van de waarheid’ worden herkend en zichtbaar gemaakt
  Zorg dat aangekaarte kwesties op de agenda blijven. Roep een ethisch protocol of een ethisch vertrouwenspersoon in het leven, of eindig elk overleg met de vraag: ligt er nog iets zwaar op de maag? Zulke rituelen en routines kunnen een cultuur veranderen.
• Streef naar ethisch leiderschap door voorbeeldgedrag
  De leiding beïnvloedt de cultuur en kan die dus veiliger maken. Leidinggevenden moeten scherp zijn op hun voorbeeldgedrag en regelmatig om feedback vragen. Op ‘momenten van de waarheid’ moeten zij betrouwbaar gedrag vertonen.

Lees meer in het Macht en moed Praktijkboek (pag. 395 – 410)

Dialoog voor het managementteam

Dialoog kan een mooie manier zijn om de cultuur van een organisatie te verrijken. In een management- of directieteam kan een dialoog aanzetten tot nadenken over de eigen rol. In het Macht en moed praktijk stelt Erik Pool voor een gesprek te hebben over de adviezen uit zijn eerste deel ‘Macht en Moed’. Van ‘meer naar buiten gaan’ tot een ontwikkelingstraject voor het managementteam. In vier gespreksrondes kan het team deze adviezen verkennen en een plan maken.

Lees meer in het Macht en moed Praktijkboek (pag. 416 – 422)

Socratisch aan de slag

In een socratisch gesprek onderzoek je ervaringen en vooronderstellingen, en komt zo samen tot een visie. Het is een goede manier om ‘kwesties’ te lijf te gaan. Een praktische vorm is het kralenspel, dat vier stappen kent:

1. Feiten en ervaring
Wat is de situatie, hoe is deze ontstaan, hoe zal die zich verder ontwikkelen als er niets gebeurt en welke vraag willen we (dus) onderzoeken?

2. Houding en gevoel
Welke monster liggen er gevoelsmatig op de loer, welk appèl wordt er op je gedaan en wat prikkelt jou, en welke waarden en hogere doelen spelen een rol?

3. Speelveld, wijzen van zien
Welke zienswijzen staan hier tegenover elkaar? Maak deze om beurten heel groot en heel klein: wat gebeurt er dan?

4. Visie, vorm, idee
Wat is de essentie, de sleutel in deze kwestie? Wat is er dus nodig, wat moet je meer of minder doen?

In het Macht en moed Praktijkboek worden twee cases beschreven waarin de socratische dialoog is toegepast: bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en in de jeugdzorg. De stappen worden uitgebreid toegelicht.

Lees meer in het Macht en moed Praktijkboek (pag. 423 – 444)

Over het Macht en moed praktijkboek

Het Macht en moed Praktijkboek is op verschillende manieren te gebruiken. Rijkscollega's die in de rol van gespreksleider of facilitator met groepen werken, kunnen hun favoriete werkvormen eruit filteren. Leidinggevenden die geregeld in de rol van voorzitter of teamleider met groepen werken, kunnen uit het praktijkboek werkvormen oppikken die hen vertrouwd maken met dialoogvoering en gesprekken over morele kwesties.

Het schrijversteam van ambtenaren en externen presenteert in het boek meer dan vijftig werkvormen, reflecties, dialoogdraaiboeken en tegenspraaktechnieken. Deze bieden concrete ondersteuning bij de ontwikkeling van een vrije gesprekscultuur waarin er meer ruimte is voor de ambtelijke professionele inzet en morele (beroepsethische) standaarden.

Erik Pool (programmadirecteur Dialoog & Ethiek) verzorgde de eindredactie en schreef diverse bijdragen. Naast rijkscollega’s als Sandra Palmen en Jos Delnoij (Ministerie van Financiën), Wouter van Eendenburg (Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat) en Jessica Vuijk en Susanne van den Oudenhoven (Ministerie van BZK), werkten onder anderen mee Chris van Dam, Gijs Scholten van Aschat, Job Cohen, Freek de Jonge, Paul van Tongeren, Nynke Laverman, Toon Tellegen en Peter Kanne.

Het nieuwe praktijkboek is direct verbonden met het theorieboek dat in 2021 verscheen: Macht en moed. Ambtelijk vakmanschap en de kunst van het tegenspreken. Door een samenwerking met ISVW Uitgevers zijn beide boeken in druk verkrijgbaar tegen kostprijs bij https://isvw.nl/product-categorie/boeken/ en te bestellen via alle overige reguliere boekhandels en webshops. Het praktijkboek is nu ook als pdf gratis te downloaden.