Gijs Diercks e.a. 'Ambtelijk activisme: duiding, legitimering en agenda voor de toekomst'
De inzichten die wij zelf in de gesprekken opdoen, leggen we naast de inzichten uit de wetenschap.
Zo hebben onderzoekers van het Ethiek Instituut de gespreksverslagen van de eerste ronde gesprekken geanalyseerd en organiseerden we een congres ‘Ficties in de ambtelijke ethiek’ waarbij verschillende perspectieven op de ambtelijke dienst naast elkaar werden gelegd. En we volgen uiteraard de literatuur. Zoals bijvoorbeeld het artikel van Diercks, Braams, Taanman en Joosse-Bil. Zij geven een definitie van activisme die we herkennen uit de gesprekken:
Activisme is ‘een buitengewone actie van ambtenaren tegen een ervaren systeemfalen bij de overheid vanuit conflicterende publieke loyaliteiten’ (p.11)
Hierin komt terug: Activisme is buiten de gewone orde. Dat betekent dat ook bijvoorbeeld tegenspraak bieden een vorm van activisme kan zijn wanneer dit in de organisatie niet gebruikelijk is. Het gaat bovendien vrijwel nooit over een (politieke) mening maar over mogelijk systeemfalen. De procedures of werkwijze lijken niet te leiden tot een rechtvaardige uitkomst, of tot het nakomen van afspraken of beloften. En let op het woord “ervaren”; juist in het gesprek kan het gaan over de vraag of er wel grond is voor het spreken van systeemfalen. En ten slotte: de conflicterende loyaliteiten zien we ook terugkomen in gesprekken. Zie ook Café Reuring van 28 januari 2025 dat hieraan gewijd was.
Legitimiteitsbronnen
Daarnaast presenteren de onderzoekers verschillende legitimiteitsbronnen voor ambtelijk activisme. Hiermee kunnen we zien of de argumenten die ambtenaren aandragen ook vanuit bestuurskundig perspectief hout snijden, of dat bepaalde gronden in de gesprekken juist niet genoemd worden (zie pagina 17 van het artikel voor onderstaande tabel). Of een van deze argumenten de doorslag moet geven, is uiteraard ook steeds weer onderwerp van gesprek.
Voorbeelden van activisme
En ten slotte geven ze een indeling in verschillende uitingsvormen zijn van ambtelijk activisme die behulpzaam zijn om het discours helder te houden. Op pagina 20 van het artikel staat een tabel met voorbeelden val elk type activisme, gevolgd door een uitvoerige en zeer leesbare beschrijving van de verschillende types; hier geven we een korte versie.
| Intern | Externe | |
| Zichtbaar |
Ambtelijke tegenstrever Dilemma: politieke tegenwerking of speaking truth to power? |
De protesterende ambtenaar Dilemma: publiekelijk afvallen van overheid of behulpzaam pressiemiddel? |
| Onzichtbaar |
De undercover activist Dilemma: Onverantwoorde acties of noodzakelijke oprekking van ambtelijke ruimte? |
De activist in eigen tijd Dilemma: onwenselijk rolconflict of verrijking van de overheid? |
Meer lezen?
Gijs Diercks was eerder te gast bij de Kenniskring Opgavegericht Werken. Daar vertelde hij over ambtelijke ruimte en de rol van ambtenaren ten tijde van transitie.